车讯:售130.8万 奔驰S 400 4MATIC轿跑车上市

Энэ хуудас нь Т?в Америкийн улсын тухай ?г??лнэ. Бусад утгыг, "Белиз (салаа утга)"-с харна уу.

Белиз Belize (Англи)
Т?рийн далбаа С?лд
Уриа: Sub umbra floreo (Латин) "Моддын с??дэр дор цэцэглэн х?гжин?"
Т?рийн дуулал: "Land of the Free" Эрх ч?л??тэй х?м??сийн орон Хааны дуулал: "God Save the King"
Белиз улсын байршил (хар ногоон)百度 但中期来看，美元指数依旧会维持小幅震荡，而人民币汇率也不存在大幅波动空间。 Америк
Нийслэл	Бельмопан 17°15′N 88°46′W
Томоохон хот	Белиз хот 17°29′N 88°11′W
Албан ёсны хэл	Англи хэл
Нутгийн хэл	Белизийн Креол хэл
Орон нутгийн ба ц??нхийн хэл	Испани Маяа Герман Гарифуна Хятад хэл
Угсаатны б?лг??д (2010)	52.9% Местизо 25.9% Креол 11.3% Маяачууд 6.1% Гарифуна 3.9% Энэтхэг 3.6% Меннонит 1.2% Цагаан 1.0% Хятадууд 1.5% Бусад
Шашин (2020)	87.6% Христ 9.7% Шашинг?й 1.5% Ардын шашин 1.2% Бусад
Ард т?мний нэршил	Белизч??д
Т?р засаг	Нэгдмэл парламентын ?ндсэн хуульт хаант засаг
? Хаан	III Чарльз
? Амбан-Захирагч	Фройла Цалам
? Ер?нхий Сайд	Жонни Брисеньо
Хууль тогтоох байгууллага	?ндэсний Ассамблей
? Дээд танхим	Сенат
? Доод танхим	Т?л??л?гчдийн танхим
Тусгаар тогтнол  (Их Британиас)
? ??рт?? засах засаглал	1964 оны 1 сар
? Тусгаар тогтнол	9 сарын 21, 1981
Газар нутаг
? Нийт	22966 км2 (147)
? Усны эзлэх талбай (%)	0.8
Х?н ам
? 2022 тооцоо	441,471 (168)
? Нягтаршил	17.79/км2 (169)
ДНБ (ХАЧП)	2022 тооцоо
? Нийт	▲$4.2 тэрбум (180)
? Нэг х?нд ноогдох	▲$9,623 (123)
ДНБ (нэрлэсэн)	2022 тооцоо
? Нийт	▲$2.7 тэрбум (179th)
? Нэг х?нд ноогдох	▲$6,098 (98)
ОТББИ (2013)	53.1 ?нд?р
ХХИ (2021)	▼ 0.683 дундаж · 123
М?нг?ний нэгж	Белиз доллар (BZD)
Цагийн б?с	UTC-6 (CST (GMT-6))
Огнооны формат	??/сс/жжжж
Жолооны тал	баруун
Утасны томьёо	+501
Домэйн нэр	.bz

Белиз (Англи: Belize) нь т?в Америкийн улсуудын дундаас ганцаараа Англи хэлийг албан ёсны хэлээ болгосон улс юм. 1973 он х?ртэл Британийн Гондурас гэж нэрлэгддэг байсан Британийн колони улс байжээ. 1981 онд Их британий хамтын н?х?рл?лийн орнуудын холбооны х?рээнд тусгаар тогтносон байна. Белиз нь Карибын холбоо /CARICOM/, Sistema de Integración Centroamericana (SICA) гиш??н орон юм. Нутаг дэвсгэрийн хэмжээ нь 22,960 km2 ба 297,651 /2007 оноор/ х?н амтай. Х?н амын нягтшилын хувьд т?в Америкийн б?с нутагт хамгийн бага б?г??д Дэлхийн хамгийн бага нягтшилтай улсуудын нэг юм. Гэхдээ х?н амын ?с?лт нь 2006 онд 3,6 хувь байсан.

Т??х

Шунантунич, Белиз

Белизийн уугуул оршин суугчид нь Майя гэж бидний нэрлэдэг т?в Америкийн уугуул иргэд юм. МЭ? 1500 он, МЭ 300-900 оны хооронд ?н??гийн Белизын нутагт Маяагийн соёл иргэншил цэцэглэн х?гжиж байв. 1638 онд анхны Европ х?м??с болох Англичууд х?рч ирсэн байна.Белиз гэх нэр нь тус газар анх оршин суусан Британийн далайн дээрэмчин П.Уоллесын нэрнээс ??ссэн гэж ?здэг б?г??д Испани хэлээр Белиз гэж дуудагдах болжээ. ?н??дрийг х?ртэл Белизэд Испани хэл ?рг?н хэрэглэгдэж байсан ч Испаничуудын давуу байдал бий болоог?й юм. 1770-аад оноос эхлэн Англичууд Белизээс Мод бэлтгэж, ноосны будагны т??хий эдийг ?йлдвэрлэн экспортлодог байжээ. 1900 оны эхэн ?е х?ртэл Белизын эдийн засаг улаан зандан модны экспорт дээр тулгуурлагдаж байсан ба одоо чихрийн нишингэ, эрдэнэшиш ба цитрусын т?рлийн б?тээгдэх??н??д, гадил жимсний ?йлдвэрлэл нилээд н?л??тэй болоод байна. 1961 онд болсон хатти хар салхи Белизэд ноцтой хохирол учруулсан байна. Белизийн далайн эрэгт орших нийслэл хот далайн т?вшнээс дор оршдог байсан нь хэтэрхий аюултай байдлыг ??сгэжээ. Иймээс Британийн колони байсан тус улсын нийслэлийг эх газрын т?в р?? Белмопан хотод шил??лж, 1970-аад онд аажмаар т?р, захиргааны байгууллагууд тийш б?рэн н??ж суурьшсан байна. 1964 оны 1 сард Америкийн эх газар дахь Их Британийн с??лчийн колони Британийн Гондурас ??рт?? засах эрх б?хий колонийн статустай болсон б?г??д 1973 онд Белиз хэмээх нэртэй болжээ. Х?рш Гватемал улс Белизийн тусгаар тогтнолыг албан ёсоор х?лээн з?вш??р?хг?й байсан ч тус улс Жорж Прайсын удирдлага дор 1981 оны 9 сарын 21-нд б?рэн тусгаар тогтносон байна. Гватемал улс Белизийн б?х т??хийн турш ??рийн нэг хэсэг гэж ?зэн газрын зурагтаа 23 дахь мужаа болгон тэмдэглэдэг байсан. 2007 оны 3 сарыг х?ртэл Их Британи, CARICOM-ын засгийн газрын тэрг??н??д, АНУ-ын зуучлалтайгаар энэ байдлыг зохицуулахыг оролдсон боловч т?дийл?н ?р д?нд х?рээг?й байна. Белизийг тусгаар тогтносноос хойш тус улсын х?сэлтээр Их Британийн гарнизон байнга байрлаж байгаа билээ. Гэхдээ Белиз ба Гватемалын аль аль нь энхийн яриа хэлэлцээний замаар асуудлыг шийдэх байр суурьтай байдаг.

Т?р

Белиз нь Н?Б-ын гиш??н, парламентын засаглалтай улс юм. Т?рийн тэрг??н нь Их Британийн хатан хаан II Элизабет б?г??д амбан захирагчаар т?л??л??лэн удирддаг. Засгийн газрын тэрг??н нь Ер?нхий сайд б?г??д алив шийдвэр гаргах амбан захирагчийн ??рэг г?йцэтгэдэг. Сонгуулиар олонхи болсон улс т?рийн нам засгийн газрын кабинетын гиш??дийг б?рд??лдэг. Белизийн ?ндэсний ассемблей нь Т?л??л?гчдийн ордон ба Сенат гэсэн 2 танхимтай. Б?х нийтийн сонгуулиар Т?л??л?гчдий танхимын 21 гиш??нийг 5 жилийн хугацаатайгаар хуль тогтоох дээд байгууллага болгон сонгодог. Сенат нь ордны батлах хуулийн т?слийг хэлэлцэн сайшаах буюу няцаадаг байна. Белиз нь Карибын холбооны /CARICOM/ б?рэн эрхт гиш??н юм.

Д??рг??д

Д??рг??д

Белиз нь 6 д??рэгт хуваагдана.

1. Белиз д??рэг
2. Кайо д??рэг
3. Козорал д??рэг
4. Orange Walk д??рэг
5. Стэнн Крик д??рэг
6. Толедо д??рэг

Эдгээр д??рг??д нь дотроо нийт 31 тойрогт хуваагдана.

Газарз?й

Белиз нь Хондо болон Сарстун голын хооронд оршдог б?г??д тус улсын нутаг дэвсгэрийн т?в хэсгээр Белиз гол урсан ?нг?рд?г. Хойд хэсгээрээ ?тг?н шиг?? ой б?хий намгархаг тэгш талтай бол Маяагийн уулсын салбар намхавтар толгодууд ?ргэлжилдэг. Хамгийн ?нд?р оргил нь далайн т?вшнээс 1124 метр ?нд?рт орших Дойлын оргил юм. Карибын тэнгисийн хамгийн урт ш?рэн хадны систем тус улсад харъяалагддаг ба 322 км урт ?ргэлжилдэг нь дэлхийд хэмжээгээрээ 2т ордог байна. Дэлхий б?мб?рцгийн баруун хагаст орших ш?рэн хадны ? нь энд оршдог. Т?в америкийн орнуудын дундаас Номхон далайд гарцг?й улс нь з?вх?н Белиз юм. Халуун орны уур амьсгалтай. Ер?нхийд?? маш халуун, чийглэг. Борооны улирал нь 5 сараас 11 сар х?ртэл ?ргэлжилдэг ба энэ хугацаанд далайн хар шуурга, ?ер зэрэг байгалийн аюулт ?зэгдл??д олон давтагдан болдог байна. Саяхан хийсэн ургамлын б?рхэвчийн судалгаагаар Белизийн нийт газар нутгийн 60 хувь ой, 20 хувь нь эдэлбэр газар байв.

Белиз нь Т?в Америкийн орнудын дундаас хамгийн ?нд?р ажилг?йдэлтэй улс б?г??д CIA World factbook-д 9,4 хувьтай гэж тэмлэглэсэн байдаг. Х?н амын 33,4 хувь нь ядуу гэж тооцогддог боловч засгийн газар нь ядуурлын эсрэг ерд?? 4,2 сая ам.доллар т?с?вл?с?н байдаг. Хувийн ?мчид тугуурласан харилцаа б?хий эдийн засагт нь ХАА, т??нд т?шиглэсэн аж ?йлдвэр, худалдаа, барилга, аялал жуучлал чухал ??рэгтэй. Экспортын тэн хагасаас ил?? нь сахар байдаг. М?н ажиллах х?чний олонхи нь гадил жимсний тариаланд дээр ажилладаг. Тун саяхан Кайо д??рэгт газрын тосны орд нээсэн б?г??д Толедо д??рэгт м?н газрын тос байж болох магадлал илэрсэн нь байгалийн баялагийн судлагдааг?й н??ц нилээд буйг харуулж байна. 1998 оны 9 сараас явуулж эхэлсэн Засгийн газрын ?р ашигтай сангийн болон м?нг?ний бодлогo-ын ?р н?л??г??р ДНБ нь 1999 онд 6,4 хувь, 2000 онд 10,5 хувь ?сс?н ч 2001 онд ХАА, загас олборлолт болон аялал жуучлалын салбарт х?чтэй хохирол учруулсан далайн хар салхины н?л??г??р д?нг?ж 3 хувийн ?с?лттэй байв. 2005 онд 3,8 хувьтай ?с?лт гарсан нь гадаад худалдааны алдагдал болон гадаад ?рийн дарамтаас шалтгаалсан байна. Тус улс ядуурлыг бууруулах явдлыг богино хугацааны гол зорилго болгон олон улсын байгууллагуудаас тусламж х?сч байгаа билээ.

Х?н ам

Тус улсад олон ялгаатай ?ндэстэн, угсаатнууд байдаг ба маш их холилдсон байдаг тул тэднийг ер?нхийд нь Белизч??д гэж нэрлэдэг. Ойролцоогоор х?н амын 50 хувийг нь Местизочууд, 25 хувийг нь Креол, 11 хувь нь уугуул Маяачууд, 6 хувийг нь Гарифуна нар эзэлдэг. Маш олон ?ндэстн??дийн хольмог тул хэл нь хольмог ?гсийн сантай болсон байдаг. Х?н амын 80 хувь нь бичиг ?сэг тайлагдсан.

Эр??л мэнд

Белизэд т?р?лтийн т?вшин нь 1 жилд 1000 х?нд 25 т?р?лт??р илэрхийлэгддэг бол ?хэл 6/1000 байдаг байна. Нялхсын эндэгдэл 24/1000 байгаа нь ?нг?рс?н зууны хамгийн сайн ?з??лэлт юм. Х?н амын дундаж наслалт нь эрэгтэйч??дийн хувьд 66, эмэгтэйч??дийн хувьд 70 байна. ДОХ/ХДХВ нь ?ндэсний аюулг?й байдалд ноцтой аюул учруулахуйц байдалд х?рээг?й ч гэсэн Кариб, Т?в Америкийн орнуудын дотроо нилээд ?нд?р т?вшинд очоод байна.

Угсаатны б?тэц, ?ндэстн??д

Хамгийн с??лчийн х?н амын тооллогоор тус улсад 300000 орчим х?н оршин сууж байна. Маяачууд МЭ?500-аад оноос хойш ?н??гийн Белизэд суурьшсан юм. Гэвч жинхэнэ Маяачууд ихэнх нь ?вчин болон цагаан арьстнуудтай хийсэн м?рг?лд??н??дээс болж устан ?г?й болжээ. Тус оронд Юкатекчууд /Мексикийн иргэний дайнаас д?рвэн Юкатанаас ирсэн/, Мопанчууд /Белизийн уугуул оршин суугчид/, Кекчи нар /Гватемалын боолчлолоос зугтан ирэгсэд/ гэсэн Маяачуудын 3 ??р б?лэг оршин амьдарч байна. Цагаан арьстнуудаас анх 1630аад оны ?ед Англи, Шотландууд ирж суурьшжээ. Анхны хар арьст боолчуудыг Африк ба Карибын хаа нэгтээгээс авчирсан нь яваандаа цагаан арьстнуудтай цус холилдон Креол х?м??сийг бий болгожээ. 1800-аад оноос хойш, Мексик болон Гватемалаас Местизо нар ирж умард нутгуудаар оршин сух болсон байна. Гарифуна нь хар арьстнууд болон уугуул иргэдийн эрлийз??д б?г??д Гондурасаас н??дэллэн ирж, Белизийн ?мн?д нутгуудаар суурьшжээ.1860-аад онд З??н Энэтхэгээс болон АНУ-ын Луизиана мужаас нилээд олон тооны цагаан арьстнууд шилжин суурьсан байна. 1900-аад онд эх газрын Хятад, Энэтхэг, Тайвань, Солонгос, Сири, Ливан болон т?в Америкаас олон тооны цагаачид х?рэлцэн ирсэн. Белиз нь маш ихээр залуужиж байгаа орон юм. Учир нь т?р?лтийн т?вшингээрээ дэлхийд тэрг??лдэг улс б?г??д энэ нь цаашид ч хадгалагдах хандлагатай байна.

Белизэд хэрэглэж байгаа хэлн??д /2000 оны х?н амын тооллогоор/

хэл	эх хэлээрээ яригсад	хувь	одоогийн хэрэглээ	эзлэх хувь
Хятад	1,607	(0.8%)	1,529	(0.7%)
Креол	67,527	(32.9%)	75,822	(37.0%)
Англи	7,946	(3.9%)	11,551	(5.6%)
Гарифуна	6,929	(3.4%)	4,071	(2.0%)
Герман	6,783	(3.3%)	6.624	(3.2%)
Хинди	280	(0.1%)	193	(0.1%)
Маяа Кетчи	10,142	(4.9%)	9,314	(4.5%)
Маяа Мопан	6,909	(3.4%)	6,093	(3.0%)
Маяа Юкатеко	1,176	(0.6%)	613	(0.3%)
Испани	94,422	(46.0%)	88,121	(43.0%)
бусад/хариулааг?й	1,402	(0.7%)	1,192	(0.6%)

Шашин

Белизэд Христийн шашин зонхилох н?л??тэй байдаг. Нийт х?н амын 84,2 хувь нь Христийн ш?тлэгтэй. Х?н амын тэн хагас нь Ромын Католик шашныг ш?тдэг. ? орчим нь протестант шашинтай. Азиас гаралтай иргэд нь Тао, Буддын сургааль болон Жайнист, Ислам, Бахайн ёсыг баримтладаг бол Энэтхэг гаралтай иргэд нь Хинду шашныг ш?тдэг байна. Ойрхи Дорнодоос гаралтай иргэд болон Креол, Гарифуна иргэдийн зарим хэсэг нь Ислам ш?тлэгтэй.

Соёл урлаг ба аялал жуулчлал

Каана, Караколь дахь Маяагийн Пирамид

Белизч??д Маяа, Креол, Местизо, з??н Энэтхэг, Хятад, Гарифуна, Меннонит гэх мэт олон угсаатны соёлын ?вийн огтлолцол гэдгээрээ бахархдаг. ЮНЕСКО 2001 онд Маяагийн эртний с?м??дийн 1000 гаруй дурсгалуудыг соёлын ?вд б?ртгэн авсан ба Гарифуна хэлийг албан ёсоор х?лээн з?вш??рч тэмдэглэн авсан. Белиз нь Т?в Америкийн орнуудын дундаас Номхон далайд гарцг?й б?г??д Англи хэлийг албан ёсных болгосон цорын ганц орон юм. Нийт газар нутгийн 37 хувь нь тусгай хамгаалалтанд байдаг. Ягуар ирвэст зориулсан тусгай хамгаалаттай газар з?вх?н Белизэд байдаг. З?вх?н Австралийн дараа орохуйц аварга урт амьд ш?рэн хадан системтэй б?г??д энэ нь гайхамшигтай усан ерт?нцийг бий болгож байдаг. Тус улс т??х дурсгал, байгалийн ?зэсгэлэнт байдалдаа тулгуурлан эко-аялал жуулчлалыг х?гж??лж байна. Колоничлол, боолчлол, цагаачлал нь Белизэд олон ?ндэстэн, угсаатны хольмог хэл, соёлыг бий болгосон байна. Их Британийн урт удаан хугацааны Колоничлол нь Белизийг албан ёсны Англи хэлтэй болоход н?л??лс?н ч Креол маягийн аялгатай Испани хэл ил?? ?рг?н тархсан байдаг онцлогтой. Гарифуна аялга нь давамгайлх биш ч чухал н?л??тэй байдаг.

Цахим холбоос

 Commons: Белиз – Викимедиа дуу д?рсний сан

Wiktionary

Wiktionary: Белиз – Энэ ?гийг тайлбар толиос харна уу